YAPAY ZEKAYI BEN NASIL KULLANIYORUM (1)

 Bugün sizlerle yapay zekayı nasıl kullandığımı paylaşmak istiyorum. Yapay zekânın nasıl çalıştığı, interneti nasıl taradığı, nasıl öğrendiği, kullanıcı ile nasıl sohbet ettiği, geleceği, tehlikeleri … birçok kaynakta yer alıyor. Ben kendi kullanım deneyimimi paylaşacağım.

Bu satırları 2025 yılı Aralık ayında yazıyorum. Bu alandaki çalışmaların çok yoğun olduğunu ve durumun hızla değişeceğini biliyorum ve bu anlamda bu notu, bir “z raporu” olarak değerlendirin lütfen.

Yine bildiğiniz bir şeyi vurgulamak istiyorum. Farklı uygulamalar için geliştirilmiş çeşitli yapay zeka programları var. Ben burada amatörlerin kullandığı en temel ve ücretsiz ChatGPT programını seçtim. Profesyonel kullanıcılar konumuzun dışında.

Örnek olarak aklıma takılan bir konuyu ele alayım. Birçok tarihi metinde (hatta Nasrettin Hoca fıkralarında) Anadolu’daki Moğol baskısından söz edilir. Oysa ünlü Moğol Hanı Cengiz’in, oğullarının ve torunlarının 1200’lerde yaşadıklarını biliyor, ama bir Anadolu kentinde kıyım yaptıklarını bilmiyoruz. Ondan çok sonra bu coğrafyaya gelen Timur’un, 1402’de Ankara savaşında Osmanlı Padişahı I. Beyazıt’ı yendiğini biliyoruz. Timur’un kurduğu devletin başkenti Semerkant, Orta Asya’nın Batısında, oysa Moğolistan Orta Asya’nın Doğusunda, 5000 km’den uzak. Pekiyi bu ülkede dillendirilen “Moğol baskısı” ne?

Basit Bir Komutla Sorgulama

İlk aklıma gelen Timur’un ana-babasını öğrenmek. Bunu yapay zeka kullanmadan Wikipedia sitesinden öğrenebilirim çünkü bu sitede böyle bilgiler olduğunu biliyorum. Böylece interneti taratmam ve iyi bir Dünya vatandaşı olarak gereksiz enerji harcamam. (babası Turagay, annesi Tekina imiş).

Ardından “acaba Timur’un ana dili neydi” sorusu geliyor aklıma. Bu, cevaplaması zor bir konu, çünkü yanıtı bulabileceğim bir web sitesi bilmiyorum. Arama motoru ile (Timur, Temür, Timurlenk, Timur-i leng, Temerlane adına) aradığımda ise 3 milyondan fazla internet sitesi buluyorum. Tabii ki bunlara bakamam.

Basit bir komutla (prompt) yapay zekaya (Chat GPT) Timur’un ana dilini sorayım. Yanıt: Çağatay Türkçesi (Karluk/Doğu Türkçesi) … konuştuğu diğer diller Farsça (Devlet yönetimi, diplomasi ve edebiyat dili olarak çok iyi seviyede kullanıyordu) ve Moğolca (Yönetici sınıf geleneği gereği muhtemelen biliyordu, fakat günlük dili değildi.)

Ardından bu bilgiyi doğrulayan İngilizce ve Fransızca kaynakları sordum. Yanıt: Beatrice Forbes Manz, The Rise and Rule of Tamerlane (Cambridge University Press, 1989); Jean Aubin Timur et la langue turque (Studia Iranica içinde yayınlanmış makale); Rene Grousset, L'Empire des Steppes (Paris, 1944); W. Barthold, Turkestan Down to the Mongol Invasion (Londra, 1928); ayrıca “Temür Tuğluk Yasası”, Çağatay Türkçesi ile yazılmış emirname ve yazışmalar.

Böylece bu iki basit komutla ulaştığım sonuç bana inandırıcı geldi.   

Daha Kapsamlı Raporlar, Yazılar Hazırlamak

Pekiyi acaba Timur’un ordusunda çoğunluk Moğol muydu? Dedim ya “merak” işte! Timur buralara geleli 600 yıldan çok olmuş, Alman ordusu ile gelmiş olsa bana ne? Neyse biz yine konumuza dönelim.

Basit sorgulamadan daha öteye geçmek istersem ChatGPT için kapsamlı bir komut oluşturuyorum. Önce ChatGPT’ye yazdığım aşağıdaki komutla, kendisi için yeni ve kapsamlı bir komut hazırlamasını istiyorum:

“Benim ChatGPT için komut üreticim olmanı istiyorum. Amacın, ChatGPTnin ihtiyaçlarıma en uygun raporu üretmesine yardımcı olmak. Raporun konusu günümüz Türkiye Cumhuriyeti sınırları içine saldıran Timur ordusunun etnik bileşimi. Özellikle 1402 Ankara Savaşının incelenmesini istiyorum. Rapor “giriş”, “gelişme” ve “sonuç” bölümlerinden oluşmalı ve 3 sayfayı geçmemelidir. Sonuç, konuyu farklı perspektiflerden ele alan bir rapor olmalı. Aşağıdaki adımları izleyerek komutu sürekli yinelemelerle iyileştirmemiz gerekecek:

1. Benim girdilerime dayanarak, 2 bölüm oluşturacaksın: a) Yenilenmiş Komut (açık, özlü ve ChatGPT için kolayca anlaşılabilir olmalı), b) Sorular (komutu iyileştirmek için benden hangi ek bilgilerin gerekli olduğuna ilişkin ilgili soruları sor).

2. Ben sana ek bilgiler verirken, sen de ben “tamam” diyene kadar Yenilenmiş Komut bölümündeki komutu güncelleyerek bu yinelemeli süreci devam ettireceğiz.”

Yukarıda “…” içindeki komutu ChatGPT’ye verdim, onun sorduğu sorulara cevap verdim, yeterli bulunca “tamam” dedim. Elde ettiğim metni ChatGPT’ye verince oldukça güzel bir rapor aldım. (Bu örneği yapay zeka kullanımı için verdim. Ama siz de aldığım raporun sonucunu merak ediyorsanız; Timur’un ordusunda %60-70 Türk, %20-30 Moğol ve %1-3 Çinli armış. Yani komutan Türk, ordu ağırlıklı olarak Türk. (Her halde iki “Türk” ordusunun Ankara savaşında karşı-karşıya gelmesi pek “uygun” görülmemiş ve “Moğol” miti yayılmış.)

Benim oldukça meraklı olduğum bir alan da dil, dil-düşünce etkilenmesi, yabancı diller. Bu konuda da yapay zeka kullanıyorum. Ayrıca bu konuda birçok hayal kırıklığı da yaşadım. Neyse bunları da gelecek yazıda ele alayım.